Dende a outra beira: marzo 2010

Polo meu traballo de mestra, cada día estou en contacto con persoas de curta idade e cos seus pais e nais. Este contacto permíteme ter unha aproximación ós intereses, motivacións e ideas que os meus alumnos e os seus pais teñen a respecto da sociedade na que viven e a respecto da sociedade que agardan que haxa para o futuro dos seus fillos.

Como se trata dunha zona máis castigada cá outras pola chamada "crise económica", debido a que é aquí onde están a pechar máis empresas, pequenas e medianas, onde máis traballadores das fábricas son despedidos, e onde, por xiraren moitas economías ao redor de actividades económicas promovidas, xestionadas e dirixidas dende fóra, hai máis inseguridade de cara ao futuro inmediato, pola máis que probable deslocalización desas empresas a países onde explotar ó obreiro é máis barato.

Todas estas circunstancias, que se dan xuntas, son vividas con maior ou menor intensidade no corazón dos fogares dos meus alumnos e alumnas, porque todos eles teñen algún familiar máis ou menos cercano nalgunha destas situacións.

A visión do mundo dun neno non abrangue moito máis aló do que vive no seu contorno máis inmediato, así que a súa percepción sobre o que acontece, é, normalmente, un constructo mental que se elabora a partir do de seus pais, copiándoo. Por iso, cando falamos sobre calqueira tema que teña unha dimensión social (que na miña aula son absolutamente todos os temas), quen se manifesta, en parte, por boca dos meus alumnos, son os seus pais. Quero dicir: din o que oen dicir.

Tócame moitas veces incidir ( para modificar e re-orientar) sobre ideas que están baseadas na discriminación racial ou cultural, na superstición e nos prexuízos te todo tipo. E é que eu son daquelas mestras que considera que o seu traballo vai moito máis aló de ensinar as catro regras e a ortografía, e ten que ver coa formación integral da persoa, e co acompañamento afectivo, ético, social e intelectual da infancia no tempo durante o que teño encomendada esa responsabilidade; mais iso fica para outro texto.

De momento o que me interesa é constatar que socialmente hai unha percepción da situación social, política e económica firmemente ancorada na aceptación total e acrítica do sistema actualmente en crise. As aspiracións non se centran en identificar cales son as causas do que está acontecendo ou en reflexionar sobre cal é a sociedade que queremos construír para os nosos fillos, senón que a análise non vai máis aló de pensar en como volver á situación anterior, na que non había esa percepción de "crise"; é dicir, as aspiracións céntranse en como conseguir volver ter, no menor tempo posible, a capacidade de compra e de consumo que había antes deste baixón.

Mais non só se constata esta percepción que veño de describir nas familias que máis eu trato, que, como xa digo, pertencen maioritariamente á clase obreira, senón que é tamén a percepción que ten a grande maioría do resto da sociedade, pertenza cada un á clase que prefira adxudicarse ( porque neste país ninguén quere ser obreiro, adxudicándose ás veces, outras ocupacións con eufemísticas denominacións, como a de "funcionario").

Resulta chamativo comprobar como, logo de máis dun par de anos de debate constante arredor de determinados aspectos que se presentan como os causantes da famosa crise económica, non parece xurdir ningunha voz forte esixindo cambios radicais nos sistemas bancarios e nas leis que regulan as actividades empresariais. É máis: ben ó contrario, parece que as políticas e as inciativas encamiñadas teóricamente á suposta solución da crise, van na dirección de afortalar as mesmas políticas que levaron á crise, e todo isto co aplauso e o beneplácito dunha sociedade civil carente do máis mínimo sentido crítico a respecto de nada que non sexa se tal ou cal árbitro arbitrou mal ou se tal ou cal duquesa é vella demais para ter un querido.

Ábrenseme as carnes con tanta indolencia e tanta pasividade, tanta incondicional confianza no "providencialismo" do sistema económico e político no que vivimos, e é que tal parece que esteamos programados para agardar mansamente a que a roda do consumo se poña de novo en marcha para voltar incorporarnos a ela como se nada pasara, e pensar que así é, por lei natural, o que ten que acontecer.

Daí as mensaxes de confianza das autoridades, a publicación de enquisas e de datos que falan de brotes verdes e da subida de calificación da nosa economía por tal ou cal axencia de mundial prestixio.

Nunca tanto coma agora pensei que vivimos no mundo da ficción real do "1984" de Orwell. Quen non lera este clásico, ten unha grande débeda intelectual consigo mesmo, porque é un referente fundamental para poder interpretar aspectos da sociedade capitalista actual que en poucos textos se describe tan ben, e iso que estamos a falar dun libro publicado no 1949.

Aínda non caemos en que a famosa crise non é unha crise puntual senón un síntoma de que a maneira de explotar os recursos e distribuír a a riqueza é totalmente destrutiva non só para nós como especie senón para o planeta no seu conxunto?

Polo control e a explotación duns recursos dos que a día de hoxe dependemos por enteiro, e que para a nosa desgraza, son finitos e teñen a data de caducidade moi próxima, os países máis poderosos do mundo, que son uns poucos, destrúen as vidas e o hábitat da maioría da poboación mundial.

Polo control e a explotación salvaxe dos recursos é que se provocan guerras civís en territorios que non coñeceron a liberdade e a xustiza social prácticamente dende que o infame Colón inaugurou, coa súa máis infame aínda xesta, a chamada Idade Moderna.

Polo control e a explotación dos recursos é que todo o territorio africano estivo e está condeado a todo tipo de catástrofes humanitarias, responsabilidade directa tanto dos seus dirixentes como dos dirixentes dos países explotadores. O escravismo e a trata de persoas foi co-inventado e levado masivamente á práctica polos saqueadores hispanos xa aló no século XV; África nunca máis levantaría cabeza, nin a levantará ata que non se libere do xugo dos países chamados Occidentais e capitalistas. E outro tanto lle está reservado a Iberoamérica.

E nós, axudando a reinventar o capitalismo? Entrampados na dialéctica estéril que se comprace en dar voltas sempre arredor duns argumentos en si mesmos falsos: que se o sistema capitalista é o mellor coñecido, o que é máis garantista das liberdades; que se as democracias occidentais naceron no seo do sistema económico capitalista; que se a experiencia histórica revelou que os sistemas alternativos son moito peores e non repartiron máis a riqueza nin garantiron a liberdade, etc. Todo palabras estériles. Coma se nós o tivesemos inventado todo e antes de nós non existise nunca nada que posuíse bondade algunha!

Non será que quen así razoa e fai todo o posible por salvar o sistema, enterrando miles de millóns de euro-dólares en empresas fracasadas, subvencionando todo o inviable, dándolle máis diñeiro a quen xa está podre del... non será que eses mesmos son os donos deste país, e dos outros? Non será que están investindo en si propios e non en todos nós ,como deberan, por mandato constitucional? Non será que teñen todo en mente, agás obxectivos como asegurar os dereitos civís, garantir a sanidade e a educación e a vivenda e a comida, e esas cousas todas polas que lle entregamos a maior parte do noso tempo - e da nosa vida- ao que ten os medios de produción?

Escravizados estamos, encadeados por cadeas que se nos fixeron invisibles, aculturados e totalmente inermes ante os donos dos nosos países e das nosas vontades.

Eles son os que inventan as pandemias nos seus laboratorios, coas que nos aterrorizan ata o punto de ir suplicar por unha vacina que eles mesmos fabricaron previamente, e que obrigaron ás autoridades de todos os países a mercar, secuestrando e monopolizando a nosa saúde e enfermidade.

Eles son os que crean o terrorismo co que logo nos amedrentan e nos fan desnudar mesmo a alma nos escáneres dos aeroportos.

Eles son os que van socavando a soberanía política e económica de todos os países, que lles rinden preitesía ata o punto de renunciar mesmo á soberanía alimentaria.

Eles son os que dirixen o noso voto e poñen e quitan gobernos, facéndonos vivir coa ilusión de que decidimos o curso dos acontecementos do noso país e convertíndonos nos máximos defensores dun sistema chamado democrático que o único que ten diso son as dúas partes da palabra, demos e cratos.

E eles, por fin, son os que acabarán por emporcar a auga que bebemos e envenenar a comida que comemos, matándonos a nós e aos nosos fillos, pouco a pouco de todo tipo de enfermidades modernas.

E eles teñen nomes e apelidos; son os donos do planeta porque controlan os recursos a traveso das súas monstruosas empresas que engordan ata o punto de mover máis diñeiro e ter máis presuposto cá moitos países enteiros. Son os que teñen o diñeiro, o poder e as armas, e dispoñen todos os recursos non ao servizo dos cidadáns senón ao servizo do criminal sistema económico que inventaron e que nunca ten suficiente. Porque nunca teñen suficiente, e o combustible para a súa máquina asasina somos nós , os traballadores e os nosos fillos, os traballadores de reposto.

O panorama é aterrador. Quen queira profundizar nas consecuencias pode ir ó cine, mercar unha entrada para The Road ( O Camiño, El Camino), pórse cómodo e acompañar a Vigo Mortensen e ao seu fillo en dirección ao mar.

E non é ficción.

Para conxurar a memoria do pasado, axúdome dun engazo/enciño de miniatura feito por algún artesán portugués que fai a feira dos sábados en Cerveira e que mo vendeu por algo máis de dous euros. Hame servir para trazar as ondas caprichosas do mar na area das miñas lembranzas.

A caracola é a estrela do xardinciño. Antes pertenceulle a unha tal Milagros, que prefiría lavarse nas augas do río antes que nas da billa, e que camiñaba descalza pola madeira da súa-miña casa, mentras me contaba historias daquela vivenda centenaria que eu tanto quixen. E é que era outra época, na que todo era ilusionante e o mundo era aquel prado cheo de ortigas, a figueira a carón da parede; a cerdeira brava, cuxas raíces serviron de leito para a miña cadeliña pinta; o paseo asombrado polos frutais de enfronte da casa, onde medraba, sen sabelo, o endrino do que se servían os veciños para facer o seu licor; a videira da porta, retorta polos anos, e, sobre todo, o cuarto de madeira, coma o camarote dun barco.

Tamén o niño da curuxa, espreitado polos humanos dende dentro da casa, a traveso do ventanuco que se abría ao grande cuarto caleado ao estilo andaluz. O ventanuco protexíase cun vidro e servía de observatorio privilexiado ao niño da curuxa, quen adoitaba ulular polas noites, facéndome pasar medos que logo houben superar. Tamén a raposa gustaba de situarse nos límites do prado e berrar cara a min a última hora do día, no lusco-fusco, coma quen reclama algunha débeda impagada. Só quen oíse algunha vez o berro do raposo, en vivo e en directo, se fará unha idea da impresión que causaba o seu berro.

Ah! Que saudades daquela miña casa, que en realidade nunca foi miña, nunca de ninguén. Que saudades daquela moza, sempre cos ollos postos no horizonte, incapaz de ver o máis cercano, incapaz de disfrutar como merecía aquel barrio das Fontes, da lonxana Pousada, aló por onde nacen as augas do Río.